Top News

အစ္စလာမ်ကိုးကွယ်မှုအပေါ် လက်ခံယုံကြည်ပုံကွဲပြားလျက် ယီမင်မှသည် အီရတ်အရေး၊ လက်ဘနွန်မှသည် အာဖဂန်နစ္စတန် အရေးအထိ မတူညီသော အမြင်ကို ကိုယ်စီ ဆုပ်ကိုင်ထားကြသော ဆော်ဒီအာရေဗျနှင့် အီရန်တို့၏ အတိတ်သမိုင်းမှာ ‘ဓမ္မာသောက အင်းဝရာဇာ’ ဟု ဆိုရပေမည်။ ယခုအခါ အဆိုပါနှစ်နိုင်ငံမှ အဆင့်မြင့်အရာရှိကြီးများ တွေ့ဆုံစည်းဝေးမှုကို အဆက်မပြတ် ကျင်းပလာသည့်အတွက် အရှေ့အလယ်ပိုင်းမှ ပြိုင်ဘက်နှစ်နိုင်ငံအကြား ဆက်ဆံရေးမှာ အကြီးအကျယ် ပြောင်းလဲလာပြီဖြစ်ကြောင်း သိသာထင်ရှားစွာ အချက်ပြနေပေပြီ။

အီရတ်နိုင်ငံမြို့တော် ဘဂ္ဂဒက်တွင် အစည်းအဝေး လေးကြိမ်ထိုင်ခဲ့ပြီး နယူးယောက် ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေညီလာခံ၌ အီရန်သည် ဆော်ဒီကိုယ်စားလှယ်ကို ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေး လမ်းပြမြေပုံချပြကာ ယခုအခါ တုံ့ပြန်ချက်ကို စောင့်စားလျက် ရှိနေသည်။

လမ်းပြမြေပုံတွင် အမေရိကန် ဆုတ်ခွာမှုအပေါ် လေ့လာချက်၊ စိန်ခေါ်မှုပြင်းထန်လာမည့် ကျယ်ပြန့်သောအနာဂတ်အတွက် ကြောက်ရွံ့မှုများကို ကျော်လွှားခြင်း၊ စီးပွားရေးကဏ္ဍ ကောင်းကျိုးဆိုးပြစ်များနှင့် ရီယာ့ဒ်နှင့် တီဟီရန်တို့အကြား လက်ငင်းဆက်စပ်နေသော အကြောင်းခြင်းရာများ ပါဝင်သည်။

နှစ်နိုင်ငံလုံးအနေနှင့် သူတို့ကိုယ်သူတို့ အစ္စလာမ်ကမ္ဘာ၏ ခေါင်းကြီးပိုင်းများဟုခံယူကြပြီး မတူညီမှုများ ရှိနေသည့်တိုင်၊ ကွဲပြားခြားနားမှုများအကြားမှ အတူတကွလက်တွဲလျက် ခရီးသစ်စတင်ရန် ဆန္ဒရှိနေကြသည်။

ဤအတောအတွင်း ထင်ရှားသေချာစွာ ခန့်မှန်း၍ မရနိုင်သေးသော အီရန်အစိုးရသစ်ပုံဖော်မှု၊ ပူးတွဲလုပ်ငန်းစီမံချက် အကောင်အထည်ဖော်ခြင်း (Joint Comprehensive Plan of Action - JCPOA) အနာဂတ်နှင့် အီရန်နျူကလီးယားအရေးတို့က ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးမိုးကောင်းကင်မှ တိမ်တိုက်မည်းမည်းများဟု ဆိုနိုင်သည်။

သို့သော်လည်း အောက်တိုဘာလ ၈ ရက်နေ့၌ အီရန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဟိုစိန်အမ္မာအဗ္ဗဒိုလာဟင်က ဆွေးနွေးမှုများသည် ‘အဟပ်ကွာသော်လည်း အခြေအနေကောင်းကြောင်း’ ပြောကြားခဲ့၏။ အောက်တိုဘာ ၁၅ ရက် တွေ့ဆုံမှုကို ဆော်ဒီနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး မင်းသားဖိုင်ဇယ်ဘင်ဖာဟန်က ‘ဖော်ရွေမှုရှိကြောင်း’ ဖော်ပြခဲ့သည့်အတွက် အေးစက်သော နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေးမှာ တဖြည်းဖြည်းချင်း အရည်ပျော်ကျလာပြီဟု ခန့်မှန်းနိုင်ပါသည်။

နိုင်ငံတကာ ပဋိပက္ခဖြေရှင်းရေးအုပ်စုမှ အီရန်ပရော့ဂျက်ဒါရိုက်တာ အလီဗေးဇ်က ‘တစ်ဖက်ဖက်ကနေပြီး အဓိကကျတဲ့ မဟာဗျူဟာဆိုင်ရာ ဆုံးဖြတ်ချက်မျိုး မလုပ်နိုင်သေးဘူး၊ ဝေးနေသေးတယ်’ ဟု Asia Times သို့ ပြောကြားခဲ့သည်။ ‘နှစ်ဖက်လုံးရဲ့ အကျိုးစီးပွားကို အခြေခံတဲ့ နည်းဗျူဟာဆိုင်ရာ အလျှော့အတင်းတွေ အခုလုပ်နေကြတယ်။’

ဆော်ဒီ၏သောက

ဆွန်နီမွတ်စလင်အများစု နေထိုင်ရာ ဆော်ဒီအာရေဗျသည် ရှီအိုက်မွတ်စလင်များ ကြီးစိုးရာဖြစ်သော အီရန်နှင့် နှစ်ပရိစ္ဆေဒ ကြာမြင့်စွာ ငြိုးသူရန်ဘက် ဖြစ်ခဲ့၏။ ၂၀၁၁ ခုနှစ်၊ ‘အာရပ်နွေဦး’ နောက်ပိုင်းတွင် ဤမုန်းတီးမှုမှာ ပိုမိုနက်ရှိုင်းလာခဲ့သည်။

ဆော်ဒီနန်းဆက်၏ ရှုမြင်ပုံအရ ဤသို့သော လူထုလှုပ်ရှားမှု လှိုင်းလုံးများသည် ဒေသတွင်း တည်ငြိမ်မှုကို အကြီးအကျယ် ခြိမ်းခြောက်ခြင်းဟု မြင်သည်။ အထူးသဖြင့် တီဟီရန်၏လက်မည်းကြီးကြောင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင် ‘လခြမ်းသဏ္ဌာန် ရှီအိုက်ကမ္ဘာ’ ကြီးစိုးလာနိုင်စေရန် ရည်ရွယ်ကြောင်း စွပ်စွဲပြစ်တင်ခဲ့၏။

‘လခြမ်းသဏ္ဌာန် ရှီအိုက်ကမ္ဘာ’ ဟူသည် အီရန်ကို ဗဟိုပြုလျက် ရှီအိုက်မွတ်စလင်များကို စုစည်းထားသော မြောက်မှတောင်သို့ လက်ဘနွန်၊ ဆီးရီးယား၊ ဘာရိန်း၊ အီရတ်၊ အီရန်၊ အဇာဘိုင်ဂျန်၊ ကာတာ၊ UAE ၊ အိုမန်နှင့် ယီမင်နိုင်ငံ နယ်နိမိတ်များ အကျုံးဝင်သည့် လခြမ်းပုံနယ်မြေဖြစ်၏။

ဤမြေပုံအရ အီရန်သည် လခြမ်း၏ အလယ်ဗဟို ဖြစ်နေသည်။ သူ့မြောက်ဘက်ရှိ လက်နက်ကိုင်တပ်များမှာ အိမ်နီးချင်း အီရတ်ရှိ အီရန်ကို လိုလားသော ရှီအိုက်ပါတီများ၊ အီရန်က ကျောထောက်နောက်ခံပေးထားသော ဆီးရီးယားရှိ အာဆတ်အစိုးရ၊ လက်ဘနွန်ရှိ ရှီအိုက် ဟစ်ဇ်ဘိုလာအုပ်စုများ ပါဝင်သည်။

တောင်ပိုင်းလက်နက်ကိုင် အုပ်စုများမှာ ရှီအိုက်အများစုနေထိုင်ရာ ဘာရိန်းမှယီမင်အထိ ရှိနေ၏။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်၌ မြို့တော် ဆနာအာတွင် ရှီအိုက်ဟေသီလှုပ်ရှားမှု ဖြစ်ပွားသည်မှ အစပြု၍ တိုင်းပြည်တစ်ဝန်းလုံးထိ ချုပ်ကိုင်မှုကို ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။

ဆော်ဒီအာရေဗျသည် ၂၀၁၅ ခုနှစ်၌ ယီမင်နိုင်ငံအတွင်း စစ်ရေးကြားဝင်မှုပြုခဲ့ရာ ကုန်ကျစရိတ်အလွန်များပြားပြီး အကျိုးဖြစ် ထွန်းမှုတစ်စုံတစ်ရာ မရှိခဲ့သောစစ်ဖြစ်ခဲ့၏။ ဆော်ဒီဘုရင်၏ ဤစစ်ရေးဆောင်ရွက်ချက်အပေါ် အမေရိကန်၏ အားပေးထောက်ခံမှုရခဲ့သည်။ အကြောင်းမှာ ရန်သူတော်အီရန်နှင့် ယင်း၏ကြားခံမဟာမိတ်များအပေါ် ဆင်နွှဲခဲ့သော စစ်ပွဲဖြစ်၍ အမေရိကန်က လက်ခုပ်လက်ဝါးတီးကာ အားပေးခဲ့ခြင်းဖြစ်၏။

ဆော်ဒီ-အမေရိကန်ဆက်ဆံရေးသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရန့်လက်ထက်တွင် ‘အတိုင်းထက်အလွန် တံခွန်နှင့်ကုက္ကား’ ဖြစ်ခဲ့ပြီး ၂၀၁၆ ခုနှစ် သမ္မတအဖြစ် ရွေးကောက်ခံရပြီးချိန် ပထမဆုံးပြည်ပခရီးစဉ်အဖြစ် ရီယာ့ဒ်ကို ထရန့်က ရွေးချယ်ခဲ့သည်။

လက်ရှိသမ္မတ ဂျိုးဘိုင်ဒင်လက်ထက်တွင် အမေရိကန်၏ ပေါ်လစီဗဟိုချက်မှာ ပစိဖိတ်ဒေသသို့ ပြောင်းရွှေ့သွားသည့်အတွက် ဆော်ဒီတို့မှာ အမေရိကန်က သူတို့ကို မေ့သွားမည့်အချက်အား အစိုးရိမ်ဆုံးဖြစ်ကြောင်း လန်ဒန်၊ ကင်းကောလိပ် လုံခြုံရေး လေ့လာမှုပညာဌာနမှ အန်ဒရီယာကရိုက်က ပြောပြခဲ့သည်။ ဤအချက်ကို ထင်ရှားစေသည်မှာ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွင်း အက်ဘ်ကွစ်ရှိ ဆော်ဒီကုမ္ပဏီအရမ်ကို ပိုင်ဆိုင်သော ရေနံချက်စက်ရုံကို ဒုံးကျည်နှင့် ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်ခံခဲ့ရသည့်ဖြစ်ရပ်တွင် ဟေသီများ၏ လက်ချက်ဆိုသော်လည်း ဒုံးကျည်များမှာ အီရန်နည်းပညာရှင်များ၏ လက်ရာဖြစ်ပါသည်။

ဆော်ဒီနှင့် အလွမ်းသင့်သောမဟာမိတ် သမ္မတထရန့်က ဤတိုက်ခိုက်မှုကို တုံ့ပြန်အရေးယူနိုင်ရန်အတွက် တပ်ဖွဲ့များနှင့် ဒုံးကျည်ဘက်ထရီများကို ဆော်ဒီအာရေဗျသို့ ပို့ပေးခဲ့၏။ လက်ရှိသမ္မတဘိုင်ဒင်ကမူ ယီမင်ရှိ ဟေသီများကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်နေသော ဆော်ဒီအတွက် အမေရိကန်ထောက်ပ့ံမှုများ ရပ်ဆိုင်းသွားမည်ဖြစ်ပြီး ဆော်ဒီဘုရင့်နိုင်ငံရှိ အမေရိကန် ဒုံးခွင်းဒုံးစနစ်ကို ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းတော့မည်ဟု ကြေညာခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။

ဤကဲ့သို့သော ကောင်းဆိုးနှစ်တန် လောကဓံများအကြား ဆော်ဒီအာရေဗျပြည့်ရှင် ဘုရင့်သားတော် မိုဟာမက်ဘင်ဆာလ်မန်သည် ဒေသတွင်းတင်းမာမှု လျှော့ချနိုင်ရေးအတွက် အီရန်နှင့် ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေး လမ်းစရှာခဲ့ခြင်း ဖြစ်တန်ရာသည်။

တစ်ဖန် ၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ မေလအတွင်း အာရပ်စော်ဘွားများနိုင်ငံ (UAE) ရေပိုင်နက်အတွင်း တိုက်ခိုက်မှုများ ဖြစ်ပွားပြီး စော်ဘွားပိုင် ဖူဂျဲယာရာဆိပ်ကမ်း၌ ရေနံတင်သင်္ဘောလေးစီး ဖျက်ဆီးခံရချိန်က UAE သည် တီဟီရန်သို့ လုံခြုံရေးကိုယ်စားလှယ် အဖွဲ့တိုက်ရိုက်စေလွှတ်ကာ ညှိနှိုင်းခဲ့သည့်အတွက် သင်္ဘောများ ဘေးမသီရန်မခ ပြန်လွတ်လာခဲ့ဖူး၏။ ဆော်ဒီတို့အနေနှင့် ဤ ‘UAE မော်ဒယ်’ ကို စံနမူနာယူပြီး အီရန်နှင့် ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးလမ်းကို ရွေးချယ်ခြင်းလည်း ဖြစ်နိုင်ပါသည်။

နျူကလီးယား ကစားပွဲ

အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သော ပူးတွဲလုပ်ငန်းစီမံချက် အကောင်အထည်ဖော်ခြင်း ခေါ် JCPOA ဖွံ့ဖြိုးကြီးထွားလာမှသာ ဆော်ဒီအာရေဗျနှင့် အခြားသော ပင်လယ်ကွေ့နိုင်ငံများအတွက် အရေးကြီးဆုံး လုံခြုံရေးဒိုင်းတစ်ခု ဖြစ်တည်လာပါလိမ့်မည်။

ဤစီမံချက်၏အနာဂတ်မှာ လက်ရှိအနေအထား၌ ပြောရခက်ဆဲ ဖြစ်နေသည်။ ထရန့်လက်ထက်က အီရန်နျူကလီးယား အစီအစဉ်မှ နုတ်ထွက်ခဲ့သော်လည်း၊ လက်ရှိသမ္မတ ဘိုင်ဒင်အနေနှင့် အီရန်နျူကလီးယားကိစ္စကို ပြန်လည်ပူးပေါင်းရန် အခွင့်အလမ်းရှာနေချိန်ဖြစ်၍ JCPOA ၏ ပစ္စက္ခအခြေအနေမှာ သံသယပွားဖွယ် ဖြစ်နေပါသည်။

အီရန်သမ္မတသစ် အီဘရာဟင်ရိုင်ဆီကို တင်းမာသောသဘောထားရှိသူဟု အများက မြင်ကြသည်။ သို့ဖြစ်၍ နျူကလီးယားကိစ္စနှင့် ပတ်သက်လျှင် သူ့အရင်လူ ဟက်ဆန် ရိုဟာနီထက်ပိုပြီး မာမာချာချာ အားပြည့်အင်ပြည့် ကိုင်တွယ်သွားလိမ့်မည်ဟု ယူဆထားကြသည်။ ထို့ကြောင့် မတိုးသာမဆုတ်သာ အခြေအနေတွင် အီရန်တို့၏ နျူကလီးယားအစီအစဉ် တိုးတက်လာသလို၊ JCPOA မှာလည်း ဖွံ့ဖြိုးလာရန် အကြောင်းရှိနေသည်။

ထိုသို့သော အကျိုးဆက်များ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သော် အီရန်ကို တောက်လျှောက် ဆန့်ကျင်နေသော အနောက်နိုင်ငံများအတွက် အကွက်ပေါ်သွားစရာရှိ၏။ နျူကလီးယားပိုင်သော အီရန်အတွက် အမြဲသောကရောက်နေရှာသော အစ္စရေးသည်လည်း စစ်အင်အားကြီးသည်ထက်ကြီးအောင် ဖြည့်တင်းလျက် အီရန်နျူကလီးယား အစီအစဉ်ကို ဆန့်ကျင်ရေးဟု ကြွေးကြော်ကာ အနောက်နှင့် အပေးအယူ ကစားပါလိမ့်မည်။ နောင်လာမည့်တစ်နှစ်အတွင်း ဒေသတွင်းပြိုင်ဆိုင်မှု အင်ပြည့်အားပြည့် ကျယ်ပြန့်လာပုံကို မျက်ဝါးထင်ထင် မြင်ရပါတော့မည်။

ဖြစ်ပေါ်လာသော အခြေအနေများအရ မိမိနိုင်ငံအတွက် လုံခြုံစိတ်ချစေရန်အလို့ငှာ ဆော်ဒီဘုရင့်နိုင်ငံသည် အီရန်နိုင်ငံနှင့် အပြန်အလှန်နားလည်နိုင်ရေးကို အလွန့်အလွန် စိတ်ဝင်စားနေခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

အီရန်အတွက် ပေးထားချက်များ

အီရန်အဖို့ ဆော်ဒီအာရေဗျနှင့် ပိုမိုကောင်းမွန်သော ဆက်ဆံရေးထူထောင်ရန် စေ့ဆော်ချက်မှာ အခြားကဏ္ဍများမှလာသည့် တွန်းအားကြောင့်ဖြစ်သည်။

အီရန်သည် စစ်အင်အားအရ ဆော်ဒီအာရေဗျကို မမှုပါ။ သို့သော် သူ့နိုင်ငံအပေါ် ပိတ်ဆို့အရေးယူထားသော ဆန်ရှင်များနှင့် ပြင်းထန်လာသော အရေးယူမှုများကြောင့် ဆော်ဒီဘက်သို့လှည့်ကာ ထွက်ပေါက်ရှာနိုင်သည်။

တိုင်းပြည်၏ အဓိကငွေဝင်ပေါက်ဖြစ်သော ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့တင်ပို့မှုများကို ပိတ်ဆို့ခံထားရသည့် အီရန်အနေနှင့် စီးပွားရေး အကြီးအကျယ် ထိခိုက်ခဲ့ရသည်။

ရီယာ့ဒ်နှင့် တီဟီရန် ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေး လမ်းဖောက်နိုင်ခဲ့လျှင် ဆော်ဒီ-အီရန် ကုန်သွယ်ရေးအတွက် အလားအလာကောင်းများ ပေါ်ထွန်းလာပေမည်။ ပြီးခဲ့သော ဘဏ္ဍာရေးနှစ်က အဝင်အထွက်နတ္ထိ၊ ပကတိသုည ဖြစ်ခဲ့သည့် ကုန်သွယ်ရေးမှာ ယခုအောက်တိုဘာလဆန်းပိုင်း၌ ဆော်ဒီနှင့် ကုန်သွယ်ရေး ကိန်းဂဏန်းများ လှုပ်လာပြီဖြစ်ကြောင်း အီရန်တို့၏ တရားဝင်စာရင်းအင်းများအရ တွေ့မြင်လာရသည်။

နျူကလီးဆိုင်ရာ သဘောတူညီချက်အသစ် ရရှိလာစေရန်အတွက် အီရန်အပေါ် ပိတ်ဆို့အရေးအယူမှုများ ထပ်ကာတလဲလဲ သုံးစွဲနေသော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအတွက် ယခုလို ပိုမိုကောင်းမွန်လာသော ဆော်ဒီ-အီရန် ဆက်ဆံရေးက သပ်လျှိုလိုက်သလို ခံစားရစေလိမ့်မည်။

တစ်ချိန်တည်းတွင် ဒေသတွင်းနိုင်ငံ အချင်းချင်း ကဏ္ဍကောစ မဖြစ်စေရန် အီရန်က လိုလားလျက်ရှိ၏။

၂၀၁၅ ခုနှစ်က ဆော်ဒီအာရေဗျ ဦးဆောင်သော UAE ၊ အီဂျစ်၊ ဆူဒန်၊ ကူဝိတ်၊ ဂျော်ဒန်နှင့် မော်ရိုကိုတပ်ဖွဲ့များသည် ယီမင်နိုင်ငံအတွင်းရှိ အီရန်လိုလားသော ဟေသီများကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ဖူး၏။ ထိုစဉ်က အစုအစည်းမှာ နောက်ကွယ်မှ အမေရိကန်က ကျောထောက်နောက်ခံပြုကာ အားပေးခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ယခုအခါ အမေရိကန်အနေနှင့် ဆော်ဒီ-အီရန် ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးကို အားပေးမည်လော၊ ဖျက်လိုဖျက်ဆီးမလုပ်ဘဲ ရှောင်ထွက်မည်လော ရွေးချယ်ရမည့်အချိန် ဖြစ်ပါသည်။

ဤသို့ သင့်မြတ်ရေးလမ်းစဉ်ကို စမ်းသပ်ကြည့်ခြင်းက အောင်မြင်မှုအတွက် သာလွန်သောအခွင့်အရေးကို ဆောင်ကြဉ်းပေးပါလိမ့်မည်။ သို့သော်လည်း ဆော်ဒီ-အီရန် နှစ်ဖက်လုံးအနေနှင့် မတူညီသောပန်းတိုင်များ၊ ကျယ်ပြန့်လှသော အငြင်းပွားမှုများကြားမှ အမှန်တကယ် ရုန်းထွက်လာနိုင်ကြမည်လောဟု မေးခွန်းထုတ်စရာများလည်း ရှိနေပါသေးသည်။

“ဒေသတွင်းတည်ငြိမ်စေဖို့ နည်းလမ်းရှာချင်တဲ့အကြောင်း ကျွန်တော်တို့ တဖွဖွပြောခဲ့တာပဲ” ဟု ဆော်ဒီမင်းသား ဖိုင်ဇယ်ဘင်ဘာဟန်က ယူကေအခြေစိုက် Financial Times သတင်းဌာနသို့ အောက်တိုဘာလလယ်၌ ပြောကြားခဲ့၏။ တစ်ဖက်၌ အသစ်စက်စက် အီရန်သမ္မတမှာ သူကျင့်သုံးမည့် နိုင်ငံခြားရေးပေါ်လစီ ရွေးချယ်ရာတွင် ဆော်ဒီ၏ဆန္ဒများ မည်မျှပြီးမြောက် ခရီးရောက်မည်ကို စောင့်ကြည့်ရမည် ဖြစ်ပါတော့သည်။